*ตำนานบ่อเกลือ จ.น่าน สานวิถีชาวบ้านยาวนานกว่า 800ปี*

กิจกรรม "กระซิบรัก เสมอดาว กอดลมหนาวที่เมืองน่าน" ของการท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย (ททท.) ช่วงบ่ายเรามากันที่บ่อเกลือ ตั้งอยู่ใน อ. บ่อเกลือ อยู่ห่างจากตัวเมืองน่าน ประมาณ 80 กิโลเมตร ซึ่งเป็นสถานที่ผลิตเกลือบนภูเขา หรือเรียกว่าเกลือสินเธาว์ ปกติเกลือจะผลิตจากน้ำทะเล แต่ที่นี่ผลิตจากน้ำที่ไหลลงมาจากภูเขา โดยนายสาโรจน์ อุประจักร์ เป็นผู้ช่วยผู้ใหญ่บ้านหมู่ที่ 1 ตำบลบ่อเกลือใต้ อำเภอบ่อเกลือ จังหวัดน่าน และอีกตำแหน่งคือมัคคุเทศน์ท้องถิ่น ก็ได้เล่าให้ฟังว่า น้ำที่ตักขึ้นมาจากบ่อจะมีรสชาติเค็ม คาดว่าน้ำที่นี่จะไหลผ่าน โคนเกลือ ใต้ดิน ทำให้มีความเค็ม

สำหรับกรรมวิธีการต้มเกลือ คือ จะตักเกลือขึ้นมาจากบ่อ ใส่กระทะใบบัว แล้วตั้งบนเตาที่ก่อจากดินเหนียว ใส่ไฟให้มีความร้อนสูง ใช้เวลาเคี่ยวประมาน 3 ชั่วโมงครึ่ง ก็จะได้เกลือเพื่อบริโภคได้แล้ว โดยใน 1 ปี ที่หมู่บ้านจะต้องมีพิธีเลี้ยงเจ้าหลวงบ่อ ซึ่งเป็นผู้ดูแลบ่อเกลือ ขึ้น 1 ครั้ง ในอดีตจะจัดพิธีนานถึง 7 วัน แต่ในปัจจุบันเหลือ 3 วัน เนื่องจากเศรษฐกิจไม่ดี และที่นี่จะไม่อนุญาตให้คนกรุงเทพมาตักเกลือ เพราะโบราณถือว่าผิดผี ซึ่งการผลิตเกลือที่นี่จะงดในช่วงเข้าพรรษา เนื่องจากตามความเชื่อสมัยโบราณที่ระบุว่าเจ้าหลวงบ่อ จะทำบุญ ถือศีล แต่สำหรับคนในยุคปัจจุบัน ได้สันนิษฐานกันว่า ช่วงเข้าพรรษา เป็นหน้าฝน น้ำฝนที่ตกลงมาอย่างหนักจะทำให้น้ำเกลือมีรสชาติเจือจาง ต้องใช้ระยะเวลาเคี่ยวนาน และได้ผลผลิตน้อย รวมทั้งอากาศที่มีความชื้นสูง ทำให้เกลือเสียหาย ไม่สามารถเก็บไว้ได้

โดยบ่อเกลือในอำเภอบ่อเกลือ จังหวัดน่าน มีอยู่ 9 บ่อ กระจายกันออกไป ซึ่งในตำบลบ่อเกลือใต้ จะผลิตเกลือไว้ขายเองในหมู่บ้าน บางครั้งก็ขายให้พ่อค้าคนกลางเพื่อนำไปขายต่อ ในอดีตเคยมีเจ้าของบริษัทเอกชนแห่งหนึ่งเคยมาขอทำสัญญาซื้อเกลือ 3 พันตันต่อปี เพื่อนเกลือไปผลิตไฟฟ้า เพราะเกลือที่นี่มีความบริสุทธิ์มาก แต่ที่นี่ไม่ยอมขาย เพราะการผลิตเกลือเป็นจำนวนมากขนาดนั้นจะทำให้วิถีชาวบ้านหายไป จะต้องมีการสูบน้ำขึ้นมา มีการจัดตั้งโรงงาน แต่ทุกวันนี้เรายังผลิตแบบวิถีดั้งเดิมเกือบทุกประการ เพื่อเป็นการอนุรักษ์ในวิถีพื้นบ้าน เป็นแหล่งเรียนรู้สำหรับคนรุ่นใหม่ ซึ่งบ่อเกลือแห่งนี้มีมานานกว่า 800 ปี

นายสาโรจน์ เล่าให้ฟังอีกว่า ตามตำนานมีนายพรานผู้หนึ่งมาล่าสัตว์และเห็นเหล่าสัตว์ทั้งหลายมักจะมากินน้ำที่นี้เป็นประจำ เมื่อลองชิมดูถึงรู้ว่ามีรสเค็ม ข่าวได้ล่วงรู้ถึงเจ้าหลวงภูคาและเจ้าหลวงบ่อจึงมาดูน้ำเค็ม และได้ส่งคนมาอาศัย เพื่อผลิตเกลือที่นี่ เนื่องจากในอดีตยังไม่มีน้ำปลา หรือเกลือสมุทร เหมือนทุกวันนี้ รวมทั้งที่นี่ก็อยู่